sıtma ateşli enfeksiyon
"Plasmodium" cinsi bir parazitin sebep olduğu ciddi bir kan hastalığıdır. İnsandan insana "anofel" tipi sivrisinekle taşınır.Sivrisinek insanı soktuğu zaman sporozoit halindeki parazit hücrelerini kana boşaltır. Kan yoluyla bir saat içinde karaciğere ulaşabilen sporozoitler burada yerleşerek gelişip bölünürler (çoğalırlar). Gelişerek merozoit adını alan parazitler, karaciğeri terkederek kana karışırlar.
Kana karışan merozoitlerin hedefi alyuvarlardır. Alyuvarlara hücum ederek içine yerleşirler. Burada tekrar üreyerek gelişmelerine devam ederler. Birkaç saat içinde alyuvarın içini tamamen doldururlar. Bölünme sonunda her merozoit 16 adet "şizont" adı verilen yavru hücre üretir.
Yavru hücreler içinde bulundukları alyuvarları terkederek kana karışır ve yerleşip çoğalmak üzere yeni alyuvarlar ararlar. Kana karışan yeni hücreler, eşeysel şekilleri olan erkek ve dişi gametler halindedirler.
Sıtmaya has olan ateşli nöbetler, yavru hücrelerin alyuvarlardan çıkıp kana karıştıkları zamana rastlar.
Belirtileri:
Sıtma hastalığı yapan dört tip plasmodium vardır. Belirtiler de bu tiplere göre değişiklikler gösterir. Ancak hepsinin ortak özelliği baş ağrısı, titreme, terleme, kol ve bacaklarda ağrıdır. Alyuvarların içinde bölünüp çoğalan merozoitler kana karışırlarken hastanın ateşi yükselir.
"Malaria" tipi plazmodiumun sebep olduğu sıtmada parazitin karaciğerde kalış müddeti 8 gündür. Alyuvarlara hücumları ve tekrar kana karışmaları 72 saat sürer.
"Falcifarium" tipi plazmodiumlar karaciğerde 6 saat kalırlar. Alyuvarlarda kalış ve kana geçiş zamanları düzensizdir. Bir kısmı gelişip çoğalırken bir kısmı beklemede kalırlar. Bu sebeple falcifarium sıtmasına "habis sıtma" adı verilmektedir. En tehlikelisi de budur. Parazitler, kümeler halinde beyin, omirilik, akciğer ve böbreküstü bezlerinin kılcal damarlarına hücum ederek onları tıkayabilirler ve âni ölümlere yol açabilirler. Hastalığın ağır geçmesi halinde alyuvar yıkımı olarak tarif edebileceğimiz "karasu humması" görülebilir.
"Vivaks ve Ovale" tipi plazmodiumların ise karaciğerde kalış müddetleri 8 gündür. Alyuvarlarda kalış ve kana tekrar geçişleri 48 saatte tamamlanır.
Malaria, Vivaks ve ovale tipi plazmodiumların hepsi karaciğeri terketmezler. Bir kısmı karaciğerde kalarak çoğalmaya devam ederler.
Ne Yapmalı?
• Sıtmanın maalesef henüz ne aşısı ne de serumu bulunabilmiş değildir.
• Hastalığın sivrisinekle geçtiği bilindiği için öncelikle sivrisinekle mücadele edilmeli; bataklıklar kurutulmalı, büyük su birikintileri ilâçlanmalıdır.
• Yatmadan evvel evin içi sivrisineklere karşı ilâçlanmalı, pencerelere tül tipi teller geçirilmeli, gece cibinlik altında yatılmalıdır.
Tedavi:
• Sıtmaya yakalandığınızı hissettiğiniz zaman mutlaka doktora gidiniz.
• Eskiden sıtmayı tedavi etmek için kullanılan "kinin" artık yerini daha tesirli ilâçlara bırakmıştır. Kinin, kandaki bölünmüş pa-. razit hücrelerini parçalayıp tesirsiz hale getiriyor; ancak karaciğerde varlığını sürdürenlere karşı etkili olamıyordu. Ayrıca kinin uygulamasında hastada baş dönmesi, kulak çınlaması, bulantı ve kalp çarpıntısı gibi yan etkiler görülüyordu.
• Bugün hastalığın seyrine göre kullanılan değişik ve oldukça etkili ilâçlar vardır.
• Tedavi sırasında hasta mutlaka yatakta istirahat etmeli; hafif fakat kalorisi yüksek yiyeceklerle beslenmelidir.
• Terlemelerde iç çamaşırları değiştirilmeli; titreme nöbetlerinde hasta ısıtılmalıdır.