3.18.2008

sıtma

sıtma ateşli enfeksiyon

"Plasmodium" cinsi bir parazitin sebep olduğu ciddi bir kan hastalığıdır. İnsandan insana "anofel" tipi sivrisinekle taşınır.

Sivrisinek insanı soktuğu zaman sporozoit halindeki parazit hüc­relerini kana boşaltır. Kan yoluyla bir saat içinde karaciğere ula­şabilen sporozoitler burada yerleşerek gelişip bölünürler (çoğalır­lar). Gelişerek merozoit adını alan parazitler, karaciğeri terkede­rek kana karışırlar.



Kana karışan merozoitlerin hedefi alyuvarlar­dır. Alyuvarlara hücum ederek içine yerleşirler. Burada tekrar üreyerek gelişmelerine devam ederler. Birkaç saat içinde alyuva­rın içini tamamen doldururlar. Bölünme sonunda her merozoit 16 adet "şizont" adı verilen yavru hücre üretir.

Yavru hücreler için­de bulundukları alyuvarları terkederek kana karışır ve yerleşip çoğalmak üzere yeni alyuvarlar ararlar. Kana karışan yeni hücre­ler, eşeysel şekilleri olan erkek ve dişi gametler halindedirler.
Sıtmaya has olan ateşli nöbetler, yavru hücrelerin alyuvarlar­dan çıkıp kana karıştıkları zamana rastlar.

Belirtileri:
Sıtma hastalığı yapan dört tip plasmodium vardır. Belirtiler de bu tiplere göre değişiklikler gösterir. Ancak hepsinin ortak özelli­ği baş ağrısı, titreme, terleme, kol ve bacaklarda ağrıdır. Alyuvar­ların içinde bölünüp çoğalan merozoitler kana karışırlarken has­tanın ateşi yükselir.

"Malaria" tipi plazmodiumun sebep olduğu sıtmada parazi­tin karaciğerde kalış müddeti 8 gündür. Alyuvarlara hücumları ve tekrar kana karışmaları 72 saat sürer.

"Falcifarium" tipi plazmodiumlar karaciğerde 6 saat kalır­lar. Alyuvarlarda kalış ve kana geçiş zamanları düzensizdir. Bir kısmı gelişip çoğalırken bir kısmı beklemede kalırlar. Bu sebeple falcifarium sıtmasına "habis sıtma" adı verilmektedir. En tehlike­lisi de budur. Parazitler, kümeler halinde beyin, omirilik, akciğer ve böbreküstü bezlerinin kılcal damarlarına hücum ederek onları tıkayabilirler ve âni ölümlere yol açabilirler. Hastalığın ağır geç­mesi halinde alyuvar yıkımı olarak tarif edebileceğimiz "karasu humması" görülebilir.

"Vivaks ve Ovale" tipi plazmodiumların ise karaciğerde ka­lış müddetleri 8 gündür. Alyuvarlarda kalış ve kana tekrar geçiş­leri 48 saatte tamamlanır.

Malaria, Vivaks ve ovale tipi plazmodiumların hepsi karaci­ğeri terketmezler. Bir kısmı karaciğerde kalarak çoğalmaya de­vam ederler.

Ne Yapmalı?
• Sıtmanın maalesef henüz ne aşısı ne de serumu bulunabilmiş değildir.

• Hastalığın sivrisinekle geçtiği bilindiği için öncelikle sivrisi­nekle mücadele edilmeli; bataklıklar kurutulmalı, büyük su biri­kintileri ilâçlanmalıdır.

• Yatmadan evvel evin içi sivrisineklere karşı ilâçlanmalı, pen­cerelere tül tipi teller geçirilmeli, gece cibinlik altında yatılmalı­dır.

Tedavi:
• Sıtmaya yakalandığınızı hissettiğiniz zaman mutlaka dokto­ra gidiniz.

• Eskiden sıtmayı tedavi etmek için kullanılan "kinin" artık ye­rini daha tesirli ilâçlara bırakmıştır. Kinin, kandaki bölünmüş pa-. razit hücrelerini parçalayıp tesirsiz hale getiriyor; ancak karaci­ğerde varlığını sürdürenlere karşı etkili olamıyordu. Ayrıca kinin uygulamasında hastada baş dönmesi, kulak çınlaması, bulantı ve kalp çarpıntısı gibi yan etkiler görülüyordu.

• Bugün hastalığın seyrine göre kullanılan değişik ve oldukça etkili ilâçlar vardır.

• Tedavi sırasında hasta mutlaka yatakta istirahat etmeli; ha­fif fakat kalorisi yüksek yiyeceklerle beslenmelidir.

• Terlemelerde iç çamaşırları değiştirilmeli; titreme nöbetle­rinde hasta ısıtılmalıdır.